Ebu’l-‘İzz el-Cezerî Kitaplari

EBU’L-İZZ el-CEZERÎ

Mekanik alanında eser veren bir mühendis olan Bedîüzzamân Ebu’l-İzz İsmâîl b. er-Rezzâz el-Cezerî’nin (1205-6’da sağ), hayatı hakkında, kitabının girişindeki kısa açıklamanın dışında maalesef pek bilgi bulunmamaktadır. Âmid’de (Diyarbakır) Artuklu hanedanının himayesinde bulunduğunu söyleyen Cezerî, Artuklu sultanı Nâsırüddin Mahmud b. Muhammed b. Kara Arslan (saltanatı:  1200-1222) için telif ettiği Kitâb fî Ma‘rifeti’l-Hiyeli’l-Hendesiyye ya da el-Câmi‘ Beyne’l-İlm ve’l-Ameli’n-Nâfi‘ fî Sınâ‘ati’l-Hiyel isimleriyle bilinen bu mekanik eserinde Helenistik dönemden kendi asrına kadar gelen bilgi birikimini tevarüs etmiştir. Kitap altı kısma ayrılmış olup ilk dört kısım onar, son iki kısım da beşer bölümden meydana gelmektedir. Bu kısımlar su saatleri ve kandil saatleri, ziyafetlerde kullanılan kaplar ve sürahiler, el yıkama ve kan alma için kullanılan kaplar, çeşmeler ve mekanik yollarla hareket eden (otomatik) müzik aletleri, su pompalayan makineler, muhtelif aletler üzerinedir. Kitapta her aletin şekli renkli mürekkeplerle çizilmiş ve çalışması ayrıntılı olarak izah edilmiştir.

Başlıca Eserleri: el-Câmi‘ Beyne’l-İlm ve’l-Ameli’n-Nâfi‘ fî Sınâ‘ati’l-Hiyel

el-Câmi‘ Beyne’l-İlm ve’l-Ameli’n-Nâfi‘ fî Sınâ‘at’il-Hiyel adlı eserin Sultan III. Murad döneminde yapılan bir çevirisi Tercüme-i Hiyel/Mekanik Tercümesi adıyla 2014 yılında Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı tarafından yayımlanmıştır.

(Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi’nden özetlenerek alınmıştır.)