İslâm medeniyetinin köklü hafızasında hac, yalnızca bir ibadet değil; gönüllerde iz bırakan hatıraların, gözlemlerin ve yolculuk tecrübesinin satırlara aktarıldığı kutlu bir seferdir. Bu mukaddes yolculuklara dair kaleme alınan eserler vasıtasıyla, geçmişin hac tecrübeleri bugüne taşınmış, bu yolculuğun ruhaniyeti yazma eserler yoluyla nesilden nesile aktarılmıştır. Hac yolculuğunun hazırlık safhalarından menzil rotalarına, rehber metinlerinden hatıratlara kadar pek çok yazma, yalnızca birer bilgi kaynağı değil, aynı zamanda bir maneviyat ve sadakat nişânesi olmuştur.
Başkanlığımıza bağlı yazma eser kütüphanelerinde muhafaza edilen koleksiyonlar içerisinde, hac yolculuğunu konu edinen ve bu yolculuğun çeşitli yönlerini belgeleyen metinler kayda değer bir yekûn teşkil etmektedir. Yol güzergâhlarını aktaran menzilnâmeler, ibadet esaslarını açıklayan menâsik risâleleri, seyyahların notları ve çeşitli dua mecmuaları, bu yolculuğun hem fiziki hem de manevî boyutunu yazılı hafızaya kaydetmiştir. Hac kafilelerine refakat eden görevliler tarafından tutulan güzergâh notları, Osmanlı hac organizasyonunun idarî yapısını ve işleyişini belgelendirirken; hacıların yanlarında taşıdığı dua ve menâsik kitapçıkları, bu yolculuğun ruhsal hazırlık sürecine ışık tutan kaynaklar olarak öne çıkmaktadır.
Türkiye Yazma Eserler Kurumu tarafından 9 Mayıs 2025 tarihinde Rami Kütüphanesi’nde açılan Yol ve Yâd: Hac Yolculuğunun Yazılı Hafızası Yazma Eser Sergisi vesilesiyle hazırlanan bu katalogda; Haremeyn için hazırlanmış tezhipli Mushaf-ı Şerîfler, müellif hattı nadir yazmalar, feraşet belgeleri, Surre defterleri, Osmanlı hac teşkilatına dair arşiv evrakı, dualar ihtiva eden mecmualar ile birlikte Ravza-i Mutahhara’ya asılmış kuşak, Kâbe tasvirleri, Hicaz Demiryolu güzergâhına dair tablolar ve çeşitli nadir objeler yer almaktadır. Sanat ve muhteva açısından titizlikle seçilmiş toplam 65 yazma ve görsel malzemenin tanıtıldığı bu katalog, yalnızca bir ibadet yolculuğunun değil; aynı zamanda bir medeniyetin satırlara, çizgilere ve hatıralara yansıyan teveccühünün izlerini gözler önüne sermektedir.