el-Kıstâsü’l-Müstakîm, Ebû Hâmid el-Gazzâlî’nin (ö.505/1111), İsmâilî-Bâtınî harekete ve dînî gerçeklerin sadece “masum bir imam”ın öğretmesiyle bilinebileceğini ileri süren, Hasan Sabbâh’a, genel olarak ise “Ta‘lîmiyye” adıyla bilinen sapkın akıma karşı mücadelesi çerçevesinde kaleme aldığı eserlerden biridir.
el-Kıstâs aynı zamanda, Mi‘yâru’l-ilm ve Mihakku’n-nazar gibi diğer bir grup eseriyle birlikte Gazzâlî’nin dini ilimlerde yeni yöntem arayışı çerçevesinde mantık ilminin esaslarını Kur’ân’dan hareketle (yeniden) ortaya koyduğu ve bu ilkeleri tüm dini bilgi sahasına ve hatta matematik ve diğer ilimlere tatbik edilmesini savunduğu bir eserdir. Ancak Gazzâlî, Aristo mantığının kavramlarını kullanmadığı gibi, re’y ve kıyâs yöntemini de reddeder.
Gazzâlî bilgiyi Kur’an’dan çıkardığı ve isimlerini kendisinin koyduğu beş mîzanla ölçer.
Bir yolculuk esnasında kendisine yoldaşlık edip doğru bilgi elde etmenin yöntemi hakkında sorular yönelten Ehl-i ta‘lîmden bir kişiyle aralarında geçen diyalogları on bölüm halinde kaleme alan Gazzâlî, Ehl-i ta‘lîm’in, bilgileri Kur’an mîzanlarına benzetilen şeytan mîzanlarıyla ölçtüğünü belirtir, Hz. Muhammed’le ve ümmetin âlimleriyle iktifa edilmesi gerektiğini ve “masum imâma” ihtiyaç bulunmadığını delilleriyle ortaya koyar.
Prof. Dr. İbrahim Çapak’ın yayına hazırladığı eser, giriş ve dizinle birlikte Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa no. 1026’da kayıtlı yazma nüshanın tıpkıbasımı ile birlikte neşredilmiştir.